Bij Oud en Nieuw horen Drentse kniepertjes. Voor veel gezinnen in Drenthe is het bakken en eten van kniepertjes net zo vanzelfsprekend als het aftellen naar middernacht. De geur van boter en suiker, het sissen van het ijzer en het geduldige wachten tot het wafeltje precies goed is, horen bij de overgang van oud naar nieuw.
Kniepertjes worden al eeuwenlang gebakken
De oorsprong van de Drentse kniepertjes ligt ver terug in de tijd. Al in de zeventiende eeuw werden in het noorden van Nederland dunne wafels gebakken rond de jaarwisseling. Het gebruik heeft een symbolische betekenis. Het platte kniepertje dat op oudejaarsdag wordt gegeten, staat voor het afgelopen jaar dat helemaal open en zichtbaar is. Alles ligt achter je en kan worden overzien. Na de jaarwisseling worden van dezelfde wafels vaak rolletjes gemaakt, die het nieuwe jaar verbeelden dat zich nog moet ontvouwen en waarvan de inhoud nog onbekend is. In Drenthe bleef deze symboliek lang levend, vooral op het platteland waar tradities van generatie op generatie werden doorgegeven.
Een zwaar gietijzeren kniepertjesijzer werkt het beste
Kniepertjes werden vroeger niet zomaar in de keuken gebakken. Het zware gietijzeren kniepertjesijzer werd op een open vuur of op het fornuis met kolen verhit. Omdat dit veel rook en hitte gaf, gebeurde het bakken vaak buiten of in de schuur. Rond Oud en Nieuw stond men dan dik ingepakt bij het vuur, terwijl het ijzer telkens werd ingevet met een spekzwoerd of een lapje boter. Het bakken was een sociaal moment waarbij verhalen werden verteld en meerdere mensen hielpen. Tegenwoordig worden kniepertjes meestal binnen gebakken op gas of elektrisch, maar sommige families houden de oude gewoonte in ere en bakken ze nog steeds buiten, juist vanwege de sfeer en het ambachtelijke gevoel.
Het beslag, gun het tijd..
Het beslag voor Drentse kniepertjes is eenvoudig, maar vraagt om de juiste verhoudingen en rust. De basis bestaat uit bloem, suiker, boter en eieren. De boter wordt zacht gemaakt en gemengd met de suiker tot een romige massa. Daarna gaan de eieren er één voor één doorheen. Vervolgens wordt de bloem toegevoegd tot een soepel, vrij stevig beslag ontstaat dat niet plakt maar wel goed te vormen is. Veel Drentse recepten voegen een klein beetje kaneel of anijs toe voor extra geur en smaak, al verschilt dit per dorp en familie. Het beslag moet daarna enige tijd rusten, vaak een paar uur of zelfs een hele nacht, zodat de bloem het vocht goed opneemt en de smaak zich kan ontwikkelen.
Gezamenlijk bolletjes draaien
Voor het bakken worden kleine bolletjes beslag gevormd. Het kniepertjesijzer moet goed heet zijn en licht ingevet. Het bolletje wordt midden op het ijzer gelegd en vervolgens wordt het ijzer stevig gesloten. Binnen enkele seconden hoor je het beslag sissen en zie je soms een klein beetje stoom ontsnappen. Na ongeveer een halve tot één minuut is het kniepertje goudbruin en kan het voorzichtig uit het ijzer worden gehaald. Als men rolletjes wil maken, moet dit direct gebeuren, omdat het kniepertje snel hard wordt zodra het afkoelt.
De opbrengst van het beslag hangt af van hoe dun de kniepertjes worden gebakken en hoe groot het ijzer is. Met een pond bloem, wat in Nederland neerkomt op 500 gram, worden traditioneel zo’n tachtig tot honderd platte kniepertjes gebakken. In gezinnen waar de wafels flinterdun worden gemaakt, kan dit aantal iets hoger uitvallen. Dit verklaart ook waarom het bakken vaak een hele middag of avond in beslag neemt.
Het recept voor Drentse kniepertjes
Het juiste recept voor Drentse kniepertjes is minder strak vastgelegd dan men soms denkt. Elke familie heeft haar eigen verhoudingen, maar een klassiek en veelgebruikt recept bestaat uit 500 gram bloem, 500 gram witte suiker, 250 gram roomboter, 3 tot 4 eieren en eventueel een snufje kaneel of anijs. Alles wordt tot een glad beslag gemengd en na rust gebakken in een goed heet ijzer. Juist de eenvoud van het recept maakt dat de kwaliteit vooral afhangt van aandacht, ervaring en het gevoel voor het juiste moment waarop het kniepertje uit het ijzer moet worden gehaald.
